Artykuły i rozdziały
2023
Intercultural Thought in Poland: Moments in History and Present, Themes, Persons, Possibilities
w Wege interkultureller Philosophie heute Ways of intercultural Philosophy today Caminos de la filosofia intercultural hoy, red. Helene Büchel, ss. 301-310, Wissenschaftsverlag Mainz Aachen 2023.
Uobecnianie myśli i kultury polskiej w Europie na przykładzie „Biblioteki Kultury polskiej”
Perspektywy Kultury. 41, 2/2 (2023), 165-180, DOI: 10.35765/pk.2023.410202.12
2022
Fratelli tutti – słowa życia
w Powszechne braterstwo a lokalna przyjaźń. Wokół encykliki Fratelli tutti, pod red. A. Wysockiego i A. Zduniak, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2022, s. 107-139, w druku.
Artykuł zawiera analizę encykliki papieża Franciszka Fratelli tutti (2020) jednego z najważniejszych tekstów naszej współczesności i jej najważniejszy bodaj punkt odniesienia.
Encyklika Fratelli tutti, trzecia, po Lumen fidei (2013) i Laudato si’ (2015) encyklika papieża Franciszka, ogłoszona w Asyżu 3 października 2020 r., stanowi jeden z najważniejszych tekstów naszych czasów, bezcenny punkt orientacyjny w refleksji nad stanem ludzkości i świata. Otrzymaliśmy go w czasach trudnych, nierozpoznawalnych, przepełnionych informacjami i sądami, które falsyfikują się nawzajem, w czasach chaosu i zagrożenia, mrocznych, znów mrocznych, jak miało to wielokroć miejsce w historii ludzkości. To tekst wyjątkowy również w ramach swego „gatunku”, wykraczający w ogóle poza wszelkie przyporządkowania, niemieszczący się wręcz w naszej rzeczywistości, a jeśli tak, to tylko jako jej przemienienie.
Wskazuje się jako na wyróżniki encykliki na jej przeznaczenie dla wszystkich ludzi, a także odniesienia jej tekstu nie tylko do przekazów Kościoła katolickiego, ale i dorobku całej ludzkości.
Omawiane są poszczególne przesłania i treści: przesłanie braterstwa, problematyka przekraczania granic (migracje), rasizmu i przemocy, sprawiedliwości społecznej. Położony jest akcent na kulturę jako miejsce tworzenia się podmiotowości jednostkowych i wspólnotowych, które z definicji jest dialogiczna:
Głównym, tytułowym, przesłaniem encykliki jest braterstwo (Preambuła i passim), przypomnienie o relacji międzyludzkiej konstytutywnej dla bycia człowiekiem, nieodzownej w poszukiwaniu siebie i świata, a dziś w przytłaczającej mierze stłumionej, nieprzyjmowanej do wiadomości, wręcz niewiarygodnej.
Kultura jako obszar pielęgnacji, refleksji, tworzenia sposobów ujmowania, rozumienia, kształtowania rzeczywistości, generowania wartości, norm etycznych i horyzontów wspólnego Dobra powinna być w decyzjach o działaniach instancją niezbywalną i pierwszą, zamiast stanowić, jak obecnie, często lekceważona i pomijana, w pierwszym rzędzie obiekt zarządzania i źródło zysku.
Momentem konstytutywnym kultury – jako z definicji swej określającej podmioty wspólnotowe, a co za tym idzie, wspólnotowe określenia jednostki – jest komunikacja, jednocząca, zazwyczaj syntetyzująca interrelacja zachodząca zarówno między elementami poszczególnych kultur, jak i między różnymi kulturami. Kultury zamknięte usztywniają się, obumierają, podlegają „sklerozie” (133), natomiast spotkania między kulturami ożywiają je nawzajem, inspirują i stanowią sposobność do odkrywania bogactw innych i własnych, a także umacnianiu tego, „co nas łączy” (133).
Podkreślana jest dialogiczność we wszystkich sferach życia; relacji między płciami, środowiskami, dyscyplinami.
Brak dialogu sprawia, że nikt, w poszczególnych sektorach nie troszczy się o dobro wspólne, lecz o uzyskanie korzyści, jakie daje władza, lub w najlepszym razie o narzucenie swojego sposobu myślenia. W ten sposób rozmowy sprowadzają się do zwykłych pertraktacji, aby każdy mógł zagarnąć całą władzę i jak największe możliwe korzyści, z pominięciem dążeń, które mogłyby rodzić dobro wspólne (202).
Zbliżać się do siebie, wyrażać swoje zdanie, słuchać jeden drugiego, patrzeć na siebie, poznawać się wzajemnie, starać się zrozumieć siebie nawzajem, szukać punktów styczności, wszystko to streszcza się w wyrażeniu „prowadzić dialog”. Potrzebujemy rozmowy, aby się spotkać i pomóc sobie nawzajem (198).
Encyklika nawołuje do wdrażania w rzeczywistość „innej logiki” – logiki opartej na braterstwie, wzajemnym sprzyjaniu sobie, życzliwości (gentilezza) w świecie zdominowanym przez zło i melancholię. Każdy ustęp encykliki otwiera przestrzeń życia – w dążeniu ku prawdzie i w nadziei.
Kilka uwag na temat tradycji, uwarunkowań i możliwości rozwoju myśli międzykulturowej w Polsce
w Synthesis viginti annorum. Bielańskie Studia humanistyczne, red. Domika Budzanowska i Dorota Kielak, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2023, s. 89-100, ISBN 978-83-8281-246-6.
Myśl międzykulturowa w Polsce. Tradycje, uwarunkowania i możliwości
w 20 lat Wydziału Nauk Humanistycznych UKSW, 14 s., Wydawnictwo Naukowe UKSW, 14 s., s. 7-24.
Myślenie współczesne – myślenie międzykulturowe. Wprowadzenie
w Badania myśli pozaeuropejskiej w Polsce. Tradycje – stan rzeczy – projekty, Wydawnictwo Naukowe UKSW, 17 s., s.7-24.
2021
Międzykulturowe postacie humanistyki: Richard Wilhelm, niemiecki badacz Chin
w Chiny i Azja Wschodnia. dziedzictwo w obliczu przemian, red. M. Tomczak, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa, 2021, s. Wydawnictwo Akademickie Dialog, ss. 251-268.
Punktem wyjścia artykułu jest przypomnienie o konieczności wspólnego solidarnego działania ludzkości i stwierdzenie trudności z jego urzeczywistnieniem, a na tym tle wskazanie na znaczenie osobowych – jak w życiorysach Diogenesa Laertiosa czy Giorgio Vasariego – przykładów pokazujących jak międzykulturowe losy przedstawianych postaci przyczyniały się do otwierania się perspektyw badawczych i życiowych.
Jedną z takich postaci jest Richard Wilhelm (1873-1930), niemiecki badacz kultury chińskiej i budowniczy mostów między Chinami a Europą i światem.
Przedstawione są etapy jego formowania się i działalności: studia w Tybindze, misja w protektoracie niemieckim Tsingtau, zaangażowanie w życie wspólnoty chińskiej, pokojowe interwencje w czasach działań wojennych, studia kultury chińskiej, spotkania z uczonymi chińskimi różnych orientacji, powrót do Niemiec, wielkie przekłady, tworzenie instytucji na rzecz badania Chin i innych kultur.
W artykule wyróżnione zostają charakterystyczne dla życiorysów osób żyjących między kulturami momenty zwrotne i kryzysowe: wniknięcie w obcą kulturę, powrót do kultury wyjściowej, budowanie sfery międzykulturowej, zmagania (o charakterze społecznym, psychologicznym i somatycznym) z perspektywą monokulturową.
Wskazuje się na rezultaty recepcji przekładów Wilhelma (przede wszystkim Daodejing i Yijing, a także opowiadań (w twórczości jednego z najwybitniejszych filozofów XX w., Ernsta Blocha).
2020
Margarete Susman und ihr poetisch-metaphysisches Werk 'Vom Sinn der Liebe’ (1912)
“Colloquia Germanica Stetinensia”, 29 (2020), s. 27-41, ISSN2450-8543, DOI: 10.18276/cgs.2020.29-03.
“Viene ormai il tempo in cui le questioni della cultura saranno le più importanti”. La “Biblioteca di Cultura Polacca” come progetto di traduzione interculturale e avvio all’esperimento di un pensiero interculturale
w Cento anni di filosofia e cultura polacca in Italia, red. Anna Czajka, Gerardo Cunico i Elisabetta Colagrossi, Mimesis Edizioni, Milano-Udine 2020, s. 9-34.
Podmiotowość w Duchu utopii Ernsta Blocha. Powinowactwa, kontynuacje i krytyki
„Heteroglossia. Studia Kulturoznawczo-Filologiczne” (Bydgoszcz), 2020, 10, s. 187-198, ISSN 2084-130.
Borderland as an Interdisciplinary question and as pattern of Thinking in Polish Cultural Studies
w Cento anni di filosofia e cultura polacca in Italia, red. Anna Czajka, Gerardo Cunico i Elisabetta Colagrossi, Mimesis Edizioni, Milano-Udine 2020, s. 327-339, ISBN 978-88-5755-361-0.
Pulsioni, affetti e sogni: dall’oscuro dell’attimo alle immagini di speranza
w Emozioni, affetti, sentimenti: tra natura e libertà, red. nauk. Francesco Camera, Elisabetta Colagrossi, Edoardo Simonotti, Mimesis Edizioni, Milano 2020, ss. 253-264, ISBN 978-88-5756-728-0.
2019
O potrzebie studiów międzykulturowych
w Kultury w ruchu. Migracje, transfery, epistemologie, red. Rafał Koschany / Marianna Michałowska / Joanna Ostrowska / Agata Skórzyńska, Wydawnictwo Nauk Humanistycznych i Społecznych UAM, Poznań 2019, s. 225-234 (przedruk rozdziału z książki Kultura jako rozmowa 2.5.), ISBN 978-83-64902-79-6.
Il pensiero estetico e musicale in Geist der Utopie
w Ernst Bloch e il principio utopico ieri e oggi, red. nauk. Attilio Bruzzone, Guelfo Carbone, Elisabetta Colagrossi, tom specjalny czasopisma "B@belonline" (Roma Tre Press), 2019, N.S. nr. 5, s. 245-256, ISSN 1828-5899 (elektr.), ISSN 2531-8624 (druk), ISBN 9788832136784.
Die poetisch-rhetorische Sinnbildung im Werk von Ernst Bloch
“Weimarer Beiträge” (Berlin), wydanie drugie elektroniczne, 2019, „Zeitschrift für Literaturwissenschaft, Ästhetik und Kulturwissenschaften“, red. Peter Engelmann, Michael Franz, Daniel Weidner, Open Access Zweitveröffentlichung.
L’illuminazione dell’attimo oscuro attraverso le immagini
Etica, Tempo, Verità. Studi in onore di Domenico Venturelli, red. nauk. Francesco Camera, Roberto Celada Ballanti, Gerardo Cunico, Le Lettere, Firenze 2019, s. 307-318, ISBN 978-8893660976.
2018
O dialogiczność w kulturze
w Społeczeństwo polskie dziś. Samoświadomość – uznanie – edukacja, red. nauk. Magdalena Saganiak i in., Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2018, s. 383-396, ISBN 978-83-7982-299-7.
Rozmowa o religii między Margarete Susman a Ernstem Blochem
„Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein” (Poznań), 2018, nr 19/20 (Fenomen rozmowy), s. 245-255, ISSN 1895-2984.
Wstęp
2017
O potrzebie studiów włoskich
w Polska i Włochy w dialogu kultur / Polonia e Italia nel dialogo tra le culture, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2017, s. 9-22, ISBN 978-83-8090-285-5.
Grenzen, Dialogizität und Identitätsfragen
w Grenzen im Denken Europas. Mittel- und osteuropäische Ansichten, red. Mădălina Diaconu i Bianca Boteva-Richter, New Academic Press, Wien 2017, s. 53-67, ISBN 978-3-7003-65-4.
Übersetzungsphilosophische Bemerkungen zu einer simultanen Lektüre Großer Schriften
w Über-Setzen. Sprachenvielfalt und interkulturelle Hermeneutik, red. Gabriele Münnix, Verlag Karl Alber (wydawnictwo na niemieckiej liście A)., Freiburg 2017, s. 276-295, ISBN 978-3-495-48826-3.
2015
Zwrot wizualny a obrazy chwili
w Więcej niż obraz, red. Eugeniusz Wilk i in., Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2015, s. 313-325, ISBN 8363434574.
Margarete Susman o istocie liryki
w Seminaria Bielańskie. Prace ofiarowane Prof. Teresie Kostkiewiczowej, red. Tomasz Chachulski i in., Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2015, s. 417-429, 978-83-809-0079-0.
2014
Natan Mędrzec – figura dialogiczności
w Znaczenie. Tekst. Kultura. Prace ofiarowane Profesor Elżbiecie Janus, red. A. Kozłowska, A. Świątek, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2014, s. 221-238, ISBN 978-8364-18183-2.
2013
Pensiero narrante ed esperienza dell’amore
w I sogni di cui è fatta la materia, red. nauk. Nicola Alessandrini, Cinzia Carantoni, Susil, Carbonia, 2013, s. 115-124, ISBN 978-88-97880-12-7.
Wstęp
w Wielkie Księgi ludzkości, red. Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2013, s. 9-28, SBN 978-83-6418-125-2.
2012
Zur Pragmatik der Koexistenz pluralistischer Gesellschaften
red. Barbara Henry i Alberto Pirni, transcript, Bielefeld 2012, s. 81-92, ISBN 978-3-8376-1705-4.
Wstęp
w Ernst Bloch, Ślady, przekład, wstęp i przypisy Anna Czajka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. ix-xxxiv, ISBN 978-83-233-3400-2.
Wstęp
w Kultury świata w dialogu, red. nauk. Anna Czajka, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2012, 9-28, ISBN 978-83-7072-753-6.
2011
Un’esperienza estetica di interculturalità religiosa: le Genti di Dio viste da Monika Bulaj
w Culture e religioni: la pluralità e i suoi problemi, red. G. Cunico i D. Venturelli, il melangolo, Genova 2011, s. 285-298.
2010
Moniki Bulaj fotografie Dziecięctwa Bożego
„Konteksty: Polska sztuka ludowa” (Warszawa), 2010, nr 2/3, 289-290, s. 334-341, ISSN 1230-6142.
2009
O poszukiwaniu tożsamości w komunikacji estetycznej między kulturami
„Konteksty: Polska sztuka ludowa” (Warszawa), 2009, nr 3, 286, s. 54-59, ISSN 1230-6142.
2008
La comunicazione estetica tra le diversità culturali
w Logiche dell’alterità, red. Alberto Pirni, ETS, Pisa 2008, s. 125-136, ISBN 978-884672370-3.
Augenblicksbild: bei Bloch und Goethe
w Spuren – Lektüren, red. Elmar Locher, Edition Sturzflüge, Bozen 2008, s. 145-160, ISBN 978-3-7065-4611-9.
Das “Gespräch” der Religionen und der Messianismus. Margarete Susman und Ernst Bloch
„Babel-online“ (Roma), 2008, 4, s. 303-319, ISSN 1828-5899 (elektr.), ISSN 2531-8624 (druk), ISBN 978-88-8483-606-9.
We women of the new Poland
“East” [English version] (Milano), October 2008, nr 21, s. 104-110, ISSN 1826-5073, ISBN 978-88-60733-58-0.
Noi donne della nuova Polonia
“East” (Milano), ottobre 2008, nr 21, s. 104-110, ISSN 1826-5073, ISBN 978-88-60733-57-3.
Kłoskowska and the problem of interculturality
“East” [English version] (Milano), April 2008, nr 19, s. 108-118, ISSN 1826-5073, ISBN 978-88-60733-54-2.
Kłoskowska e il problema dell’interculturalità
“East” (Milano), aprile 2008, nr 19, s. 108-118, ISSN 1826-5073, ISBN 978-88-60733-53-5.
La donna e l’amore: poesia, metafisica, cultura
“Nuova Corrente” (Genova), 2008, 55, nr 141, s. 9-19, ISSN 0029-6155.
Margarete Susman
“Nuova Corrente” (Genova), 2008, 55, nr. 141, s. 3-7, ISSN 0029-6155.
Tra messianismo e logica. Breve profilo della filosofia polacca
“Teoria” (Pisa), 2008, nr 2, s.129-140, ISSN 1122-1259, ISBN 978-884-722997.
2007
La donna, la decisione dell’amore e il desiderio metafisico
w Margarete Susman, Il senso dell’amore, red. Anna Czajka, Diabasis, Reggio Emilia 2007, s. 9-47.
“Amo la Francia”. Antonina Kłoskowska e la problematica dell’interculturalità
w Antonina Kłoskowska, Alle radici delle culture nazionali, red. Anna Czajka, Diabasis, Reggio Emilia 2007, s. 13-32.
Un approccio interculturale al problema delle identità nazionali
w Comunità, identità e sfide del riconoscimento, red. Alberto Pirni, Diabasis, Reggio Emilia 2007, s. 76-85, ISBN 978-88-8103-489-5.
Cultura polacca alla ricerca di una nuova narrazione
“East” (Milano), dicembre 2007, nr 17, s. 213-219, ISSN 1826-5073, ISBN 978-886073132-6.
Polish culture: In search of a new narrative
“East” [English version] (Milano), December 2007, nr 17, s. 213-219, ISSN 1826-5073, ISBN 978-886073133-3.
Ultima intervista a Ingeborg Bachmann: ricordi, riflessioni e domande
w Ingeborg Bachmann. Letteratura europea in lingua tedesca a Roma, “Palazzo Sanvitale. Rivista Quadrimestrale di Letteratura”, MUP (Parma) 2007, s. 120-134, ISSN 1722-4063.
O wojnie, pszczołach i śniegu. Mario Rigoni Stern i komunikacja estetyczna
“Borussia” (Olsztyn), 2007, 41, s. 225.
2005
Per una filosofia della interculturalità
w Spazio globale: politica, etica e religione, red. Gerardo Cunico i Alberto Pirni, Diabasis, Reggio Emilia 2005, s. 93-111, ISBN 888103210-4.
Il dialogo messianico tra Ernst Bloch e Margarete Susman
“Humanitas” (Brescia), 2005, 60, nr 1-2, s. 246-266, ISSN 0018-7461.
Nachwort
w Ernst Bloch, Das Abenteuer der Treue. Briefe an Karola 1928-1949, red. Anna Czajka, Suhrkamp, Frankfurt am Main 2005, s. 227-245, ISBN 3-518-41673-1.
2004
Die poetisch-rhetorische Sinnbildung im Werk von Ernst Bloch
“Weimarer Beiträge” (Berlin), 2004, nr 2, s. 165-194, ISSN 0043-2199.
2003
Das Erzählen als Geschenk der Liebe. Zu Ernst Blochs fabelndem Denken
“Bloch-Jahrbuch”, 2003, s. 179-190, ISBN 3893761039.
Il racconto come dono d’amore
w Ereditare e sperare. Un confronto con il pensiero di Ernst Bloch, red. Patrizia Cipolletta, Mimesis, Milano 2003, s. 15-26, ISBN 88-8483-156-3.
2002
Das “Gespräch” der Religionen und der Messianismus. Margarete Susman und Ernst Bloch
“VorSchein. Blätter der Ernst-Bloch-Assoziation”, 2002, nr 22-23, s. 98-116, ISBN 3-8257-0317-7.
2001
“Die Sammellinse”. Vom Lebensgedicht, Poesie und System
w Die Geschichtlichkeit des Utopischen. Festschrift für Eberhard Braun, red. Reinhard Brunner i Franz Josef Deiters, Röhrig Universitätsverlag, St. Ingbert 2001, s. 47-66.
2000
“Wann lebt man eigentlich?” Die Suche nach der “zweiten” Wahrheit und die ästhetische Erfahrung (Musik und Poesie) in Ernst Blochs Geist der Utopie
“Bloch-Almanach”, 2000, 19, s. 103-157, ISBN 3-89376-092-X.
1995
Poetik des Augenblicks - Ernst Blochs “Spuren", Ernst Bloch als Schriftsteller
“Bloch-Jahrbuch“ (Mössingen-Talheim), 1995, s. 36-49, ISBN 3-89376-054-7.
1993
Rettung Brechts durch Bloch?
“The Brecht Yearbook – Das Brecht-Jahrbuch” (Madison, Wisconsin), 1993, 18, s. 120-137, ISSN 0734-8665.
1991
Einige Bemerkungen zur außerordentlichen Wichtigkeit von Ernst Blochs Naturrechtskonzept heute mit anschließenden Gedanken zur Phänomenologie des aufrechten Gangs und seiner grundsätzlichen Verhinderung
w Aufrechter Gang auf bewohnbarer Erde. Vorträge der Tagung über Menschenrechte und Naturrecht, “Jahrbuch 1991 der Ernst-Bloch-Gesellschaft”, Verlag Häuselmann, Ludwigshafen am Rhein 1991, s. 214-222.
1987
Uspravni hod i ono apsolutno
“Filozofska Istraživanja” (Zagreb), 1987, nr 2 (21), 7, s. 501-506, ISSN 0351-4706.
1986
Dunkel des gelebten Augenblicks als Ausgangs- und Zielpunkt der Philosophie. Ernst Blochs philosophische Anthropologie in nuce
w Ernst Bloch – Utopische Ontologie, Band II des Bloch-Lukács-Symposiums 1985 in Dubrovnik, red. Gvozden Flego i Wolfdieter Schmied-Kowarzik, Germinal Verlag, Bochum 1986, s. 141-151, ISBN 3-88663-512-0.
Uwagi na temat Ernesta Blocha ontologii Jeszcze-Nie-Bycia
“Studia Filozoficzne”, 1986, nr 11 (252), s. 80-107, ISSN 0039-3142.
1985
Muzyka – powietrze lepszego świata. O filozofii muzyki Ernesta Blocha
“Studia Estetyczne” (Warszawa), 1985, nr 22 (252), s. 197-230, ISSN 0081-637X.
Tmina dozivlenog trenutka kao ishodiste i cilj filozofije
“Kulturni Radnik” (Zagreb), 1985, 38, nr 4, s. 135-143, ISSN 0023-5253.
Doświadczenie podstawowe: ciemność chwili, którą żyjemy
“Literatura na Świecie”, 1985, nr 6 (167), s. 295-319, ISNS 0324-8308.
1984
Współczesna myśl filozoficzna, antropologia filozoficzna, Bloch
“Studia Filozoficzne”, 1984, nr 8 (225), s. 77-103, ISSN 0039-3142.
1981
Początki filozofii nadziei
“Literatura na Świecie” (Warszawa), 1981, nr 7 (123), s. 14-29, ISSN 0324-8305.
1979
Methode - Schönheit - Mensch. Über Walter Benjamins Frühwerk
“Humanitas” (Warszawa), 1979, II, s. 83-91.
1978
Człowiek w interpretacji Ernesta Blocha
“Studia Filozoficzne” (Warszawa), 1978, nr 3 (148), s. 41-55, ISSN 0039-3142.
Ernst Blochs Interpretation des Menschen
w Denken heißt Überschreiten. In memoriam Ernst Bloch, red. Karola Bloch i Adalbert Reif, Europäische Verlagsanstalt, Köln 1978, s. 177-196; ISBN3-434-20114-9.